वृक्षप्रकल्पातील हिरवा सोबती ११ : कुसुंब

रंग कुसुंब्याचा !

तुंगारेश्वरच्या जंगलातून जाणाऱ्या रस्त्याने मार्चच्या पहिल्या आठवड्यात गेलं तर अनेक ठिकाणी लालसर, कुसुंबी रंगाची उधळण झालेली दिसेल. खालच्या दरीत असलेल्या वृक्षराजींमध्ये मधेच लाल रंग पसरलेला दिसेल. आपण विचार करू अरे हि कुठल्या वृक्षाची एवढी भरभरून आलेली फुलं असतील.  विदेशी स्प्रिंग ब्लॉसम इथे कुठे? बरं ते नाही तर विदेशी फॉलकलर्स इथे कुठे? 

हा विदेशी स्प्रिंग ब्लॉसम नाही का विदेशी फॉल कलर नाही. हि लाल कुसुंबी रंगाची फुलं नाहीत तर पानं आहेत आणि लाल-कुसुंब्या रंगाची उधळण करणारा वृक्षही पक्का देशी आहे. त्याचे नावच आहे 'कुसुंब' ! 

कुसुंब वृक्षाची पाने

मराठीत या वृक्षाला कुसुंब किंवा कोशिंब म्हणतात. हिंदीत 'कुसुम' म्हणतात. वसंत ऋतूमध्ये कुसुंबी (लालकिरमिजी + जांभळी + पोपटी यांचे मिश्रण) रंगच्या नव्या कोवळ्या पालवीने ओसंडून वाहतो म्हणून या वृक्षाचे नाव कुसुंब पडले आहे. शास्त्रीय नाव Schleichera oleosa आहे. हा  Sapindaceae कुळातील वृक्ष आहे.    

 पानांच्या मध्येच फुलांची लहान लहान आंब्याच्या मोहोरासारखी केसरं येतात. अतिशय बारकाईने बघितलं तर ही लहान फुलंही सौन्दर्यपूर्ण असतात. या वृक्षाची फळं खाण्याजोगी असतात. पक्षी, खारुताई ही फळे खायला या वृक्षावर हजेरी लावतात. 

मोहोर आणि फुलं

फळाचा फोटो विकिपीडियाच्या सौजन्याने

श्री. द.  महाजन यांनी आपल्या 'देशी वृक्ष' पुस्तकात हा  वृक्ष 'कल्पवृक्ष' म्हणून गौरवला आहे. आयुर्वेदातही या वृक्षाचे महत्व सांगितले आहे. 'कुसुंब' वृक्षाच्या झाडावर लाखेचे किडे चांगले पोसले जातात. म्हणून या वृक्षापासून उत्तम लाख मिळते.

अतिशय सौन्दर्यपूर्ण असा हा वृक्ष कुठेही लावला तरी  चांगला वाढू शकतो, आपल्या छायेने आणि कुसुंबी पालवीने मन प्रफुल्लित  करतो. याचा पाला गुरे खातात म्हणून याला लहान असताना जपावे लागते, पण एकदा वाढला कि हा वृक्ष अतिशय जोमाने वाढतो.