एका कोळीयाने

एका कोळीयाने हे पु.ल.देशपांडे यांचे पुस्तक वाचले. अर्नेस्ट हेमींगवे या अमेरिकन लेखकाच्या 'द ओल्ड मॅन ऍंड द सी' या पुस्तका चा मुक्त अनुवाद म्हणजे हे पुस्तक. मुळ पुस्तक अजून वाचनात आले नाही पण वाचायच्या लिस्ट मध्ये त्याचे नाव टाकले आहे. मुळ पुस्तकाचा हा जश्याचा तसा केलेला अनुवाद आहे. हे पुस्तक काढण्यासाठी पु.ल., त्यांच्या पत्नी आणी राज्याध्यक्ष यांनी खूप मेहनत घेतली. पुस्तकात चित्रे आहेत. त्यात गोष्टीतल्या प्रसंगांचे हुबेहूब चित्रण केले आहे. पु.लं चे लेखन मला त्यांच्या व्यक्तिमत्त्वाचा आणखी एक भाग दाखवून गेले. पु.ल. नि स्वतःच प्रस्थावनेत म्हटले आहे की मी जसंच्या तसं भाषांतर करायचा प्रयत्न केला आहे ज्यामुळे केवळ इंग्रजी न वाचू शकणारे असे वाचक हे पुस्तक वाचून हेमींगवेचे लेखन अनुभवू शकतील. आणी खरंच तसे जाणवते की मुळ गाभा आणि लेखन शैली कुठेही कमी जास्त झाली नाही आहे. पु.ल. शैली चा लवलेशही नाही. एका लेखकाने दुसऱ्या लेखकाचा केलेला हा आदरच म्हणावा लागेल. हे एकदम ग्रेटच वाटलं मला पु.लं बदधल. गोष्ट आहे सांतियागो नावाच्या म्हाताऱ्या कोळ्याची.हा कोळी तब्बल पंचाऐंशी दिवस एकही मासा न पकडता राहतो. त्याच्या बरोबर येणाऱ्या छोट्या मुलाला त्याचे आई-वडील पाठवेनासे होतात. पण त्या मुलाला म्हाताऱ्याविषयी खूप प्रेम असते. तो वेळ पडेल तशी त्याची मदत करत असतो. पण तो म्हाताऱ्याबरोबर मासे मारायला जाऊ शकत नाही. म्हातारा एकटाच जातो खूप खोल समुद्रात. त्याला वाटत असते त्याप्रमाणे बऱ्याच कालावधीनंतर एक मोठा मासा त्याच्या गळाला लागतो. पण मासा मोठा बिलंदर असतो. तो बिलकुल बधत नाही, एक दोन दिवस अशी काही झुंज देतो कि त्याला तोंड देताना म्हाताऱ्याला नाकीनऊ येतात. म्हातारा एकटा आणी मासाही एकटा, पण दोघेही जबर कणखर. आयुष्याशी लढणे दोघांनाही तितकेच तोडीचे ठाऊक असते. पण माशावर शेवटी म्हातारा विजय मिळवतो. त्याला मारतो. मासा लढत असताना म्हाताऱ्याच्या होडीला फरफटत घेऊन जातो. दोन दिवस हा मासा म्हाताऱ्याचा एकटेपणाचा साथी, प्रतिस्पर्धी, म्हाताऱ्याच्या सहनशक्तीचा अंत पाहणारा कर्दनकाळ अस बरंच काही असतो. शेवटी त्याला मारल्यानंतर म्हातारा हळहळतो. पण 'तु मासा तसा मी मासेमार' हे सत्य तो स्वतःशी घोळवतो. हेही म्हणतो की 'तुही बहादुर आणी मीही पण मी मानवाचे गुण धारण केलेला अप्पलपोटया, कपटी. लुच्चेगीरी आणी कावा करुन तुला मारले. शेवटी नमवलेच. तु खरा बहादुर. लढलास शुरासारखा न कपट करता. मला इजा करण्याचे तुझ्या मनात नव्हते'. मासा खूपच मोठा म्हणजे अठरा फूट, म्हातारा त्याला होडीला बांधतो पण त्यानंतरच्या संकटात जे कमावले ते गमावून बसतो. नंतरच्या प्रवासात एकामागोमाग येणाऱ्या शार्क माश्यांशी तो परत झुंज देतो. शार्क मरतात पण या मोठ्या माशाचे लचके तोडूनच. मेलेल्या माश्याला वाचवण्यासाठी केलेली म्हतारयाची धडपड व्यर्थ. शेवटी जेव्हा म्हातारा आपल्या बंदरात पोहोचतो तेव्हा त्या मोठ्या माशाचा फक्त सांगाडा राहिलेला असतो. म्हणजे कशासाठी मारला मासा? त्याचे लचके आयते दुसरेच कुणीतरी तोडते पण तेही उरत नाही ना मासा उरत. उरतो फक्त म्हातारा आणि त्याचा कधीही न ढळणारा स्वतःबद्दलचा विश्वास. दमून म्हातारा झोपतो, आणी तो छोटा मुलगा मात्र मनाशी ठरवतो कि आता काही झाला तरी म्हाताऱ्या बरोबरच मासे मारायचे. ह्या गोष्टीत बरेच काही आहे. खूप तात्त्विक आणी अढळ सत्य आहेत. जितकी शोधावीत तितकी थोडी. पु.लं.च्या भाषांतरातील 'अरे माश्या', ही हाक आवडली. म्हाताऱ्याचे स्वगत आणी माशाशी बोलणे खूप काही देऊन जाते. पण खरं सांगायचे तर मनाला काही गोष्टी नाही पटल्या यातील. म्हणजे म्हाताऱ्याचे कर्तृत्व अफाट आहे पण असा माणूस माझ्यातरी बघण्यात नाही. म्हणजे अशी माणसं फक्त पुस्तकातच असतात का? कि अशी माणसं सर्वत्र आहेत? फक्त ती आपल्याला दिसत नाहीत. का नाही दिसत? एखादा गरीब शेतकरी, पावसाची आशा करतो. पाऊस येत नाही पंचाऐंशी दिवस काय महिनोंमहिने येत नाही. बैल नसले तर स्वतःच नांगर ओढणारा,घराला पोसणारा, अन्याय सहन करूनही उभा राहणारा तरीही दुष्काळाला, प्रतिकूल परिस्थितीला तोंड देणारा, असा असतोच ना मग त्याच्यात आणी या पुस्तकातल्या म्हाताऱ्यात तसा काही फरक नाही मग का हेमिंगवेला त्याची गोष्ट लिहावीशी वाटली? का आपल्याला अश्या गोष्टी वाचून आठवण करून दिली जाते अश्या माणसांची? याचे उत्तर मी पुर्णपणे नाही सांगू शकत पण उत्तराचे एक टोक मला मी थोड्याच वेळापूर्वी म्हटलेल्या वाक्यात आहे. 'पण असा माणूस माझ्यातरी बघण्यात नाही'. मला माणसांच्या प्रयत्नाची, त्यांच्या रोजच्या संघर्षाची एवढी सवय झाली आहे की त्यामुळे डोळे आणी मन झाकोळून गेले आहे. रस्तावर उन्हातान्हात शारीरिक परिश्रम करणारे मजूर,जीवनाचा गाढा एकट्याने ओढणारे आणी सर्वच प्रकारची ओढाताण सहन करणारे, लोकलच्या डब्यात खचाखच असलेले सर्वसामान्य हे लोक ग्रेटच पण आपल्याला त्यांचे हिरोइझम दिसत नाही आणी मान्य होत नाही.