वाट

फर्लांगभर वाट आहे
जिच्या एका टोकाला तिठा आहे
आणि दुसऱ्या टोकला घर

घराजवळ डोंगर
आंबा, पिंपळ, जांभूळ, थोडे साग, चार माड
करवंदाच्या झाळी आणि एक पेंडराचे झाड
असा संसार आहे

तिठ्यावर घर नाही , तिठा बेघर आहे

त्या फर्लांगभर वाटेवर
एक शाळा आहे, घराजवळ
एस. टी. चा एक अदृश्य थांबा आहे, तिठ्याजवळ
आणि एक देवस्थान आहे, मधोमध

वाटेवर चढाव उतार, अनेक नागमोडी वळणे
नव्या जुन्या पाऊलवाटा, वारा
काही सळसळणारी आणि काही स्तब्ध झाडं,
बैलगाड्यांचा खडखडाट, टिटव्यांच्या टिवटिवेने -
भरून राहिलेला आसमंत
आणि रोखून पाहणारे काळे दगड
यांचा वावर आहे

वाटेवर एक विचित्र वळण आहे
जिथे माणसं घाबरतात, घाबरली आहेत
घाबरलेल्यांना न घाबरलेल्यांनी पहिले आहे
मी न घाबरता, हे ऐकीव सत्य आहे
असे मानून आहे

आजोबा खांद्यावर नारळाची गोणी घेऊन
तिठ्यावरून घरी सुखरूप
याच वाटेवरून अनेकदा आले आहेत
ताठ मानेने आणि तेही न घाबरता

लहानपणी तिठ्यावरून घराकडे
चालत गेल्याच्या अनेक आठवणी आहेत
आणि नंतरच्या काळात फक्त
तिठ्याच्या दिशेने पळत राहिल्याच्या;
का? ते सांगता येत नाही

अश्याच एका कातरवेळी
मी घराकडून तिठ्याच्या दिशेने निघाल्याचे आठवते
पाठीवर बोचकं, ताठ मान, न घाबरता
घाबरलेल्यांचे अनुभव सोबतीला

वाटेवर ज्यांचाज्यांचा वावर आहे
त्या सर्वांनी आपापला प्रयत्न केला
टिवटिव, खडखड, वळवळ, सळसळ
काहींनी काहीच नाही केलं फक्त बघत राहिले
एखाद्या देणेकऱ्याकडे बघावं तसे

शाळा गेली, देवस्थान गेलं
विचित्र वळण मागे पडलं
पाठीवर बोचकं, ताठ मान

भीतीपोटी जर मरून पडलो असतो या वाटेवर
तर न घाबरलेल्यांनी काय केलं असतं?
घराजवळच्या स्मशानात जाळलं असतं की
बेघर तिठ्यावर पुरलं असतं, बेवारश्याचं प्रेत म्हणून?
की मेल्यावरही जगू दिलं असतं या वाटेवर
अजूनही न घाबरलेल्यांना घाबरवण्यासाठी

प्रश्न अनेक, उत्तर नाही, तिठा आला
तिठ्यावर रिक्षा उभी, नाव पुष्पक!
आपली पात्रता नाही या विचाराने हिरमुसलो
दुसरा काहीच मार्ग नाही, काय करावं?
चढून बसलो, पुष्पक निघाले , पुढच्या प्रवासाला

-विवेकानंद सामंत
२९ एप्रिल २०१६, पुणे