काजुला: वृक्षप्रकल्पातील हिरवा सोबती १८: तेंदू कुटुंबातील भावंडं : लोहारी , तेंदू , टेम्भूर्णी

आतापर्यंत मी तेंदू/टेम्भूर्णी कुटुंबातील (Diospyros genus मधील) तीन झाडं बघितली आहेत. यातल्या दोघांना मराठीत टेम्भूर्णी असंच नाव आहे. तिसऱ्याला 'लोहारी' असं नाव असल्याचं eflora india या ग्रुप वर कळलं.

Diospyros malabarica - टेम्भूर्णी

Diospyros melanoxylon - Coromandel ebony - तेंदू / टेम्भूर्णी

Diospyros montana - लोहारी

संजय गांधी नॅशनल पार्क मध्ये Diospyros malabarica आणि Diospyros montana (शिलोंडा ट्रेल) ही झाडं आहेत. तुंगारेश्वर येथे Diospyros melanoxylon हे झाड मी पाहिले आहे. Diospyros montana हे झाड मी माथेरान येथे पाहिले आहे.

लोहारी/Diospyros montana

'लोहारी' Diospyros montana हे झाड Ebenaceae या कुटुंबातील Persimmon family तील आहे. Persimmon म्हणजे या झाडांचे विशिष्ट प्रकारचे फळ. हे फळ टोमॅटोसारखे मोठे असून खाण्यालायक असते, त्याचे sepals वैशिष्ट्यपूर्ण असतात. हे झाड शुष्क, खडबडी दगडांनी युक्त अशा जमिनीत वाढते. साधारणपणे डोंगराळ टेकड्या हे त्याचे स्थान. हे झाड जर बऱ्यापैकी मोठे असेल तर त्याच्या खोडावरून ते चटकन ओळखता येते. त्याचे खोड सालपटे निघालेले असते आणि या तपकिरी सालपटांच्या खालचा खंडाचा भाग हिरवट असतो.

हे झाड इतर Diospyros भावंडांप्रमाणेच dioecious आहे. म्हणजेच याची male आणि female फुले वेगळी असून ती वेगळ्या झाडांवर असतात. male आणि female झाडे जवळपास कुठेतरी असतात. फुलांचा रंग फिकट हिरवा असतो आणि ती एखाद्या रुंद सुरई सारखी असतात. या सुरईसारख्या खोलगट आकाराच्या टोकाला चार छोटे पाकळ्यांसारखे (पण पाकळ्या नव्हेत) भाग असतात. male फुलं झुबक्याने असतात आणि त्यांच्यात ८ stamens (पुंकेसर) च्या जोड्या असतात. female फुलं solitary असतात, आकाराने male फुलांपेक्षा मोठी असतात आणि त्यात ४ styles असतात. स्त्री फुलांत stamens अतिशय छोटे, staminoides च्या रूपात असतात.

फळ गोलसर असून ३cm व्यासाचे असते. फळाला टोकदार शंकूच्या आकाराचे टोक असते. त्याचे calyx lobes रुंद पसरट झालेले असतात. पिकलेल्या फळाचा रंग पिवळा होता आणि नंतर ते काळे पडते.

मला हे झाड माथेरानच्या मंकी पॉईंटच्या शेवटच्या टोकावर दिसले. जोरदार वाऱ्याने ते नुसते हेलकावे खात होते.